Ik heb een bijzondere band met mijn vader. Aan mijn kindertijd heb ik veel fijne herinneringen die met hem te maken hebben. We gingen samen naar de dierentuin en ik mocht met hem mee naar concerten. Hij was, en is, dol op klassieke muziek. Vaak kreeg ik een boek cadeau en het was mij toen al duidelijk hoeveel moeite hij deed om juist dat ene speciale boek te pakken te krijgen dat ik zo graag wilde hebben. Hij zocht bijvoorbeeld altijd in allerlei tweedehandsboekwinkels tot ook mijn volgende lievelingsserie weer compleet was.
Oorlogsverleden
Ik wist dat hij vroeger in een jappenkamp had gezeten, maar dat gegeven zei me niet veel. Er werd thuis ook niet over gepraat. Wel waren we op 4 mei altijd twee minuten stil en mijn vader keek op 15 augustus met veel aandacht naar de televisie. Iets met de capitulatie van Japan, wist ik als kind, maar daar hield het mee op. Het speelde geen rol in mijn kinderleven. Een paar jaar later werd mij pijnlijk duidelijk wat het betekende om een vader met een kampverleden te hebben. Het hield in dat ik opeens mijn vader zoals ik hem kende, kwijt was geraakt. Mijn veilige basis was weg
Vader en dochter
Indonesië kreeg voor mij steeds meer een nare bijklank. Daar, in dat verre land, waren er vroeger kampjaren geweest die maakten dat mijn thuis nu geen thuis meer was. Het woord kampsyndroom viel steeds vaker. Wat haatte ik dat woord. Waarom moest mijn leven verpest worden door een oorlog van lang geleden?! Het tegenstrijdige was dat ik vond dat ik niet boos op mijn vader mocht zijn; hij kon er niks aan doen. Later, als volwassene, heeft het me veel moeite gekost om te leren dat zijn gedrag in die tijd niets te maken had met mijn waarde als dochter, als mens. Het heeft lang geduurd voordat ik dat begreep. Ik heb er veel bewondering voor hoeveel ruimte mijn vader me in dat proces heeft gegeven.
Samen een boek schrijven
Lange tijd had ik geen enkele behoefte om naar Indonesië te gaan. Mijn weerstand tegen alles wat met dat land te maken had, was wel weg, maar daar was alles mee gezegd. Toen ik een jaar of vijftig was, vroeg mijn vader me of ik een boek over zijn jaren in het kamp wilde schrijven. Ik zag dat als groot blijk van vertrouwen en het ontroerde me. Toch heeft het een tijdje geduurd voordat ik het aandurfde. Toen gingen we samen aan de slag. Hij begon, eindelijk, te vertellen over vroeger. Over de oorlog en de kampen natuurlijk, maar ook over zijn leven daar, voordat de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Zo hoorde ik eindelijk ook hoe het was om in die tijd in Nederlands-Indië op te groeien.
Confrontatie aan
Vanaf mijn vijftigste leerde ik hele andere kanten van mijn vader kennen. De tijd was daar kennelijk rijp voor, zowel bij hem als bij mij. Het heeft mij verrijkt en onze relatie verdiept. En zonder dat ik het eerst uit durfde te spreken groeide in mij de wens om het land te leren kennen. Hoe zou ik het ervaren? Wat zou de confrontatie met de kampen doen met mij? Maar ook: zou ik er iets van herkenning vinden? Tenslotte was mijn vader daar geboren en had hij er zijn eerste vijftien levensjaren gewoond, net als mijn oma. Angst en verlangen vochten om voorrang. Het feit dat mijn vader nog leeft en ik zo graag mijn ervaringen met hem wilde delen, gaf de doorslag. Bijna twee jaar zijn mijn man en ik bezig geweest met het zoeken naar adressen, huizen, scholen, kampen, totdat ten slotte onze hele reis als een puzzel in elkaar paste.
Reizen door het verleden
Wat heeft die reis mij veel gebracht! We hebben het huis waarin mijn vader heeft gewoond uitgebreid mogen bekijken. Ik heb hem zelfs zittend vanuit de kamer daar opgebeld. Op het voorterras lagen de tegels die er ook al gelegen hebben toen mijn vader daar woonde. Ik heb op de kraamafdeling gestaan waar hij is geboren. We hebben de vroegere hbs bezocht waar mijn grootvader les heeft gegeven en de Hoogere Kweekschool waarvan mijn overgrootvader ooit directeur is geweest.
Naast al deze geweldige ervaringen hebben we ook de kampen bezocht: eerst Kramat en Tjideng, met nog steeds de vele smalle stinkende slootjes waarover mijn vader vertelde. Daarna reisden we met de trein van Jakarta naar Bandoeng. In 1944 moest mijn vader als dertienjarige jongen in een geblindeerde trein op transport. Weg uit het kamp bij zijn moeder en zusje, omdat hij in de ogen van de Japanners volwassen was en dus naar een mannenkamp moest. Hij had geen idee waar hij heen ging, maar dat bleek later dus vanuit Jakarta naar Bandoeng te zijn geweest. Hij had me verteld dat hij zich het gevoel herinnerde dat de trein steeds langzamer ging rijden, omdat hij omhoogging. Nu, in 2019, reed ik hetzelfde traject en inderdaad: de trein minderde vaart en we reden duidelijk omhoog. Het mannenkamp, Tjimahi, hebben we bezocht en we hebben bloemen gelegd op Erebegraafplaats Leuwigajah, bij het graf van een toenmalig kampvriendje van mijn vader dat daar op veertienjarige leeftijd was overleden.
Herdenken is belangrijk
Nooit eerder is de werkelijkheid van mijn vaders oorlogsjaren zo rauw bij mij binnengekomen als juist in dat kamp en op die begraafplaats. Daar drong het tot in mijn diepste vezels door: het zijn geen verhalen, het is echt gebeurd. Juist daarom is mij nog duidelijker geworden hoe belangrijk herdenken is. Zodat we weten wat er is gebeurd. En wat dat met mensen doet, vaak ook door generaties heen.
Ondanks deze heftige emoties heb ik intens genoten van Indonesië. Ik herkende dingen die ik eigenlijk niet kon herkennen. Er leek van alles binnen in mij op zijn plaats te vallen. ‘Het land zit in je DNA,’ zei iemand tegen me en die zin spreekt me aan. Ik heb er iets gevonden waar ik blijkbaar naar op zoek was zonder het te weten: mijn wortels.
Herdenken
Ik was er zelf niet bij
Nou ja, indirect,
misschien. Een beetje.
Want als ‘kind van een kampkind’
voel je, hoor je, weet je
dagelijks van wanhoop
doodsangst, eenzaamheid
bij jouw nu grote vader
die zocht naar veiligheid
Ik doe mijn ogen dicht
en voel dat kleine kind
dat zoekend, tastend, radeloos
nergens meer houvast vindt
Ik kijk weer om me heen
begrijp me niet verkeerd
maar als ik nu de wereld zie
…
Wat hebben we geleerd?!
Weet jij over het oorlogsverleden van jouw ouders? Praten ze er ooit over? En is 4 mei voor jou een dag van herdenken? Wil je het delen met ons, zodat het bewaard blijft misschien. Dankjewel.
Geef een reactie